منابع آلودگی غیرنقطه ای

منابع آلودگی غیرنقطه ای برخلاف منابع نقطه ­ای مثل صنایع و کارخانه­ ها، از نقاط گسترده­ای تولید می­شوند. رواناب آلوده به دلیل بارش و جریان آب باران و ذوب یخ­ ها روی سطح زمین ایجاد می­شود. با عبور رواناب، آلاینده­ های طبیعی و انسانی همراه آن حمل شده و در دریاچه ­ها، رودخانه­ ها، سواحل و حتی منابع آب زیرزمینی ته ­نشین می­شوند.

طبق مطالعات، رواناب کشاورزی مهم­ترین منبع غیرنقطه ­ای است که باعث آلودگی دریاچه ­ها و آب­ های سطحی و زیرزمینی می­شود. از جمله فعالیت­ های کشاورزی که منجر به ایجاد اینگونه آلودگی ­ها می­شود می­توان به مواردی همچون مدیریت و جانمایی اشتباه محل چرای حیوانات، چرای بیش از حد، شخم زدن در زمان اشتباه و به دفعات متوالی، سم­پاشی در زمان نامناسب و بیش از حد، آب آبیاری و کود اشاره کرد.

آلاینده­ های ناشی از فعالیت­ های کشاورزی

آلاینده­ های ناشی از فعالیت­ های کشاورزی شامل رسوبات، مواد مغذی، پاتوژن­ها، آفت­کش ­ها، فلزات و نمک­ ها می­باشد. اثرات منفی فعالیت ­های کشاورزی روی آب­ های سطحی را می­توان با برنامه ­های مدون مدیریتی متناسب با شرایط و وضع زمین کاهش داد. بسیاری از این فعالیت­ها می­تواند در دراز مدت باعث افزاش میزان تولید کشاورزان شود.

رسوبات در رواناب کشاورزی

رایج ­ترین منبع آلودگی آب، خاک شسته شده توسط رواناب از زمین است. آب باران ذرات خاک را حمل می­کند و این مواد در رودخانه ­ها و دریاچه­ های اطراف رسوب می­کنند. مقادیر زیادی از این مواد آب را کدر کرده و مانع رسیدن نور خورشید به گیاهان آبزی می­شود. همچنین باعث مسدود شدن آبشش در ماهی ­ها شده و لاروهای ماهی خفه می­شوند. علاوه بر این، دیگر آلاینده­ها مثل کودها، آفت­کش­ها و فلزات سنگین در اکثر مواقع به ذرات خاک متصل هستند. از این طریق وارد جریان آب شده و باعث گسترش جلبک­ها و کاهش اکسیژن می­شوند که زندگی آبزیان را تهدید می­کنند. کشاورزان و دامدارن با رعایت و اجرای برنامه­ های مدیریتی مناسب برای کنترل حجم و جریان رواناب، فرسایش خاک را تقریبا 20 تا 90 درصد کاهش دهند.

مواد مغذی و کودهای شیمیایی در رواناب ها

کشاورزان مواد مغذی مثل فسفر، نیتروژن و پتاسیم را به شکل کودهای شیمیایی به زمین اضافه می­کنند. وقتی این مواد بیش­تر از نیاز گیاه وارد خاک شود، و یا دقیقا قبل از بارش باران کود دهی انجام شود. این مواد مغذی همراه رواناب وارد آب­های سطحی و زیرزمینی می­شود. این مواد باعث شکوفایی جلبک خواهند شد که باعث ایجاد بو و مزه بد در آب آشامیدنی شده و با حذف اکسیژن آب باعث از بین رفتن ماهی ­ها خواهد شد. غلظت بالای نیترات در آب آشامیدنی باعث بیماری متهموگلوبینمی، مرگ و میر در نوزادان و همچنین سندروم بچه­ ی آبی می­شود. جهت مقابله با این پدیده، کشاورزان می­توانند برنامه­ های مدیریتی و کاربردی را اجرا کنند.

تغذیه حیوانات

با محدود کردن حیوانات در محیط ­های کوچک و بزرگ توسط دامدارن و کشاورزان، غذا دادن به آنها بازده بیشتری دارد اما این مکان­ها تبدیل به منبع بزرگی از فضولات حیوانات می­شود. رواناب گذرنده از این محل­ها حاوی پاتوژن­هایی همچون باکتری، ویروس، مواد مغذی، و ذرات جامدی که باعث بروز مشکلاتی در کیفیت آب می­شود، هستند. دامداران و کشاورزان می­توانند با اجرای محدودیت­های تخلیه به محیط اطراف و مدیریت فاضلاب و رواناب با یک سیستم مدیریت زباله مناسب، این آلاینده­ ها را کاهش دهند.

چرای حیوانات

چرای بیش ­از حد حیوانات باعث افزایش فرسایش خاک، تهاجم گیاهان هرز، از بین رفت زیستگاه ماهی­ ها و تخریب کیفیت آب می­شود. برا کاهش اثرات نامطلوب چرا روی کیفیت آب، کشاورزان و دامداران می­توانند شدت چرا را تنظیم کنند. حیوانات را از محل­ های حساس دور نگه دارند، منابع آب جایگزین داشته باشند.دامنه حیات در دامنه­ ها و مراتع را با گسترش و کاشت گیاهان افزایش دهند.

آبیاری و رواناب کشاورزی

آب آبیاری به عنوان مکمل آب باران و یا حفاظت از محصولات زراعی در برابر پژمردگی و یخ­زدگی استفاده می­شود. آبیاری ناکارآمد می­تواند باعث بروز مشکلات کیفیت آب شود. مثلا جاهایی که آب باران مواد معدنی را در اعماق خاک حمل نمی­کند، تبخیر آب آبیاری می­تواند غلظت نمک­ها را افزایش دهد.

آبیاری بیش از حد می­تواند مشکلاتی ایجاد کند. از جمله: فرسایش خاک، انتقال مواد معدنی، آفت­کش­ها، فلزات سنگین به بدنه آ­ب­های سطحی و کاهش آب رودخانه­ ها و نهرها. همچنین می­تواند باعث تجمع سلنیوم شده که فلز سمی است و برای آبزیان بسیار خطرناک است. کشاورزان می­توانند با بهبود بازده مصرف آب به کاهش آلاینده­ های ناشی از آبیاری کمک کنند. آنها می­تواند نیاز واقعی گیاه را اندازه­گیری کرده و با انتخاب یک سیستم آبیاری متناسب از تولید این آلاینده­ ها جلوگیری کنند.

آفت­کش ­ها در رواناب کشاورزی

حشره ­کش ­ها، علف­کش ­ها و قارچ ­کش ­ها برای از بین بردن آفات کشاورزی استفاده می­شوند. این مواد شیمیایی می­توانند از طریق کاربرد مستقیم، رواناب و رسوب جوی آب­ها را آلوده کنند. این مواد می­توانند زندگی آبزیان را به خطر انداخته، مواد غذایی را آلوده کنند و پوشش محافظ زیستگاه حیوانات را از بین ببرند. برای کاهش آلودگی ناشی از آفت­کش ­ها، کشاورزان می­توانند از روش­های یکپارچه مدیریت آفات بر اساس خاک، آب و هوا، سابقه آفات و شرایط محصول استفاده کنند.